Sarrera
Digitalizazioak komunikatzeko eta entretenitzeko moduak astinduko zituela aurreikus zitekeen, baina inor gutxik espero zezakeen sare sozialek albisteak kontsumitzeko modua irauliko zutenik, eta, gainera, gazteek prozesu horretan zeregin erabakigarria izango zutenik. Hori da, hain zuzen ere, artikulu honen helburua, informazioa kontsumitzeko modu berrietan sakontzea. Beraz, hurrengo lerroetan, gazteek informazioarekin duten harremanaz mintzatuko gara, eta horretarako, Reuters Institutek argitaratutako Digital News Report 2023 txostenaren emaitzak hartuko ditugu oinarri1. Gainera, Ikusiker Behategiak gai honi buruz 2023an gauzatutako ikerketaren emaitzak azalduko ditugu, Hego Euskal Herriko 11 eta 23 urte bitarteko gazteek zein informazio-iturri lehenesten dituzten, zein eduki mota eta zein formatu aukeratzen dituzten hobeto jakiteko.
Informazioa aro digitalean
Digitalizazioa aldaketa tekniko soila baino zerbait gehiago izan da. Komunikatzeko eta entretenitzeko ez ezik, informatuta egoteko moduak ere, zeharo aldatu ditu. Edukien ekoizpenetan, lan-errutinetan, euskarrietan eta negozio-ereduetan etengabeko eta garrantzi handiko eraldaketa jasaten ari dira, eta horrek, jakina, eragina du jendearen informazio-kontsumoaren ereduetan ere (Yuste, 2020). Era berean, informazioaren eta komunikazioaren teknologiek (IKT) berebiziko garrantzia bereganatu dute pertsonen hartu-emanetan, aisialdiaren erabileran, kulturaren transmisioan, sorkuntzan eta baita informazioaren hedapenean ere.
Informaziorako kanalak eta formatuak berrasmatu egin dira, eta informazio-iturri tradizionalek, hala nola, telebistek, irratiek eta egunkariek, aro berrietara egokitzeko ahalegina egin dute, izan ere, teknologia digitalek, Internetek, eta bereziki sare sozialek, oso bestelako ekosistema mediatikoa eskaintzen diete gazteei.
Reuters Institutek argitaratutako Digital News Report 2023 txostenak adierazten du, Ukrainako gerrak eta horren ondoriozko inpaktu ekonomikoak bultzatuta, hedabideek digitalerako trantsizioa bizkortu dutela, eta hori islatu da, negozio-ereduetan, narrazio-motetan eta baita banaketa-modu berrietan ere. Aldi berean, digitalizazioak medio eta euskarri batzuen gainbehera ere ekarri du. Esaterako, belaunaldi askoren lehentasunezko eta erreferentziazko informazio-iturri izan diren egunkariek, ez dute lortu gazteagoak paperezko informaziora erakartzea, eta hortaz, espero zitekeen belaunaldien arteko korrelazio orekaturik ez da gauzatu egunkarien kasuan (Casero-Ripollés, 2012).
Azken hamar urteetan, komunikabide tradizionalak etengabeko jaitsieraren lekuko izan dira merkatu gehienetan, izan telebistari zein prentsa idatziari dagokionez. Alemanian, adibidez, oso portaera mediatiko tradizionalak dituen herrialdean, prentsa idatziaren asteko kontsumoa % 63tik % 26ra jaitsi da hamarraldi honetan, eta telebistako albisteena % 82tik % 65era (Newman 2023).
Baina Reuters Instituten txostenak ere aipatzen du, online komunikabideen erabilera informatiboak (% 74) ehuneko bost puntu egin duela behera, 2022arekin alderatuta, eta offline hedabide tradizional guztien informazio-kontsumoarekiko distantzia murriztu egin dela, azken hauen audientzia mantentzen ari delarik (% 69). Badirudi, hortaz, digitalizazioak ez duela erabateko gainbehera eragin, momentuz, medio tradizionaletan.
Nicholas Carrek Superficiales. ¿Qué está haciendo Internet con nuestras mentes? (2017) liburuan adierazten duenez, informazioa digitalizatzen den unetik bertatik, komunikabideen arteko mugak desegiten dira, informazioa nonahiko bihurtzen da, eta izaera orojakilea hartzeko joera izaten du. Kontsumitzaileek erabakitzen dute informazioa noiz eskuratu. Dagoeneko ez dago ordutegirik, eskaera uneak bakarrik.
Zentzu honetan, digitalizazioak aldatu egin du informatuta egotearen esanahia. Agenda setting teoriak dio, eremu publikoan (publikatuan) garrantzitsuak diren gaiak ezartzea dela bere funtzioa, baina badirudi, gaur gaurkoz, informatuta egote horrek lotura estuagoa duela jendearen eguneroko bizitzarako informazio praktikoa eskaintzearekin, alegia, erabilgarri izate hutsarekin.
Testuinguru honetan, sare sozialak lekua eta protagonismoa irabazten ari dira gero eta zorrotzagoak diren gazteen artean (Bonales-Daimiel et al., 2021). Informazioa trukatzeko etengabeko fluxua sortzea lortzen dute, erabiltzaile bakoitzak iritzia eman dezan eta, beraz, berriarekin elkarreragina ahalbidetuz. Informazioa jasotzen duenak, irakurlea, entzulea edo ikuslea izanik, erabiltzaile aktibo izateko aukera du.
Bilatzaileek, webguneek eta sare sozialek rol desberdinak betetzen dituzten arren, albisteetarako sarbide nagusi izan dira azken urteetan, gazteen artean bereziki. Baina geroz eta hornitzaile gehiago batu dira informazioaren lehiara. Audioak eta bideoak ere gero eta arrakasta handiagoa dutenez, hauek oinarri dituzten plataforma berriak sartu dira jokoan, eta kontsumitzaile batzuek, hornitzaile berri hauen alde egin dute, hauen artean ere nagusiki gazteek.
Ondorengo grafikoak erakusten du, nola azken urteetan sare sozialak informazio-iturri lehenetsiak bihurtu diren askorentzat (% 30), komunikabide tradizionalen webgune eta aplikazioen aurretik (% 22).
Reuters Institutek egindako ikerketak agerian uzten du ere, TikTok sare sozialaren arrakasta. Txinatar jabetza duen sare hau, 18 eta 24 urte bitarteko pertsonen % 44ra iristen da (ikerketarako kontuan hartu diren merkatu guztietan), eta % 20ra informatzeko erabilerari dagokionez. Hala ere, Facebook da informazio-iturri modura gehien erabiltzen den sarea, % 28koarekin, nahiz eta orain 14 puntu beherago egon 2016an lortutako % 42tik. Facebook aspalditik ari da prentsatik urruntzen, murriztu egin du jendeak bere feed-ean ikusten duen albisteen ehunekoa eta azken urtean kazetaritzari laguntzeko hedabideei eta bestelako programei egindako zuzeneko ordainketak ere murriztu egin ditu. TikToken goraldiak erakusten du, bideoan zentratutako sare sozialen indarra geroz eta handiagoa dela.
Eta, testuinguru berri honetan, informazioa gazteen gogoko eremua al da?
Erreferentziatzat hartu dugun txostenaren 2023ko edizioko datuek erakusten dute, albisteen gaineko interesa apalduz joan dela gazteen artean munduko herrialde gehienetan. Orohar, gainbehera egon da, 2017ko % 63tik 2022ko % 51ra. Estatu espainiarrean esaterako, albistei buruzko interesa 30 puntu jaitsi da; % 85etik 2015ean, % 55era 2022an. Gauzak honela, hurrengo urteetan munduko biztanle guztien herena baino gehiago izango direnen (Z belunaldia) kontsumo joerak ezagutzea eta ulertzea ezinbesteko bihurtzen da. Horregatik Ikusikerrek Gazteak eta Informazioa ikerketa abiatu du 2023an, 11 eta 23 urte bitarteko Hego Euskal Herriko gazteek informazioarekin duten harremana zein den aztertzeko.
Metodologia
Ikus-entzunezko kontsumoak eta IKTen erabilerak aztertzen dituen Ikusiker Behategiak bi panel osatuak ditu Hego Euskal Herriko gazte ikasleekin. Lehenak, Bigarren Hezkuntzako 11-17 urte bitartekoak biltzen ditu eta bigarrenak 18-23ko unibertsitariak.
2022-2023 ikasturteko BHko panelean, hamar ikastetxeetako ikasleak daude, eremu eta ikastetxe motari dagokionez anitzak. Araban bi (Gasteizko Mendebaldea BHI eta Egibide ikastetxea); Bizkaian hiru (Bilboko Unamuno BHI, Mungiako Larramendi ikastola eta Ondarroako BHI), Gipuzkoan bi (Eskoriatzako Arizmendi ikastola-Almen eta Lasarte-Oriako BHI), eta, azkenik, Nafarroan beste hiru (Altsasuko BHI, Sarrigurengo BHI eta Tafallako ikastola). Bigarren Hezkuntzako panelerako landa-lana bi momentutan burutu da, 2022ko udazkenean (urria eta azaroa) eta 2023ko udaberrian (martxoa eta apirila), horretarako propio sortutako bi galdera-sorta erabiliz.
Bestetik, unibertsitarien panelean bat egiten dute Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV/EHU) eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) bi mila eta seiehun ikasle pasatxok. Laginean lurralde, jakintza-arlo, fakultate eta ikasketa-maila desberdinetako gazteak daude. Landa-lanari dagokionez, ikasturtearen hasieran aurrez aurre ikasgeletan betetzen dute lehen inkesta eta, hortik aurrera, panelean parte hartzeko baiezkoa ematen duten ikasleei Whatsappez bidaltzen zaizkie hurrengo zazpi galdetegiak, hilean behingo maiztasunarekin.
BHrako eta unibertsitaterako erabiltzen diren galdera-sortak encuestafacil plataforman diseinatzen dira. Guztira, “Gazteak eta informazioa” izeneko ikerketan parte hartu duten ikasleen kopurua 2.861ekoa da; 1.410 Bigarren Hezkuntzakoak eta 1.451 unibertsitatekoak.
Emaitzak
Ondorengo lerroetan, Ikusikerrek Gazteak eta Informazioa ikerketatik eratorritako datu batzuk azalduko dira. Emaitza hauek bi ataletan banatu ditugu, lehenengoan aztertu da zeintzuk diren gazteek albisteak ikusi, entzun edo irakurtzeko erabiltzen dituzten medioak eta informatzeko gogokoenak dituzten edukiak eta formatuak zeintzuk zaizkien. Bigarren atalean, unibertsitarien artean egindako ikerketa sakonagoaren emaitzak proposatzen dira: aktualitateko informazioak pizten dien interes-maila eta informazioa alboratzeko ohiturarik ote duten eta zergatik.
Ikerketan lortutako datu guztiak web orrialdean eskuragarri daude: www.ikusiker.eus.
HEGO EUSKAL HERRIKO GAZTEAK ETA INFORMAZIOA
Panela osatzen duten gazteek albisteak ikusi, entzun edo irakurtzeko erabiltzen dituzten baliabideen artean sare sozialak nagusitzen dira, lehen grafikoan ikus daitekeenez. Horrek ez du kentzen gaztetxoagoen artean telebistak funtzio hori betetzen ez duenik, baina agerian dago, oro har, sare sozialetarako joera nabarmentzen dela.
Era berean, deigarria da albisterik ikusten, entzuten edo irakurtzen ez dutenen ehunekoa, bereziki BHkoen artean. Internetek duen pisua oso handia ez bada ere, egunkarien, irratiaren eta informazio lokalaren gainetik kokatzen da.
SARE SOZIALAK INFORMAZIO-ITURRI
Informatzerako orduan, gehien erabiltzen den sare soziala Instagram da (% 37), bigarren lekuan dago Twitter (% 25,5) eta hirugarrenean TikTok (% 19,3). Joera desberdinak daude BHko ikasleen eta Unibertsitatekoen artean: lehenengoek bereziki Instagram eta TikTok aipatzen dituzte (% 38,9rentzat Instagram da informatzeko gehien erabiltzen duten sare soziala eta % 27,7rentzat TikTok), aldiz, unibertsitateko ikasleen artean, iturri nagusia Twitter da (% 38,7) eta ondoren Instagram dator % 35,5arekin.
Jarraian, sare sozialetan informatzen diren ikasleei galdetu zaie zein den gehien jarraitzen duten edukia (bat baino gehiago erantzuteko aukera eman zaie). Ikasleen erdia pasatxok aipatzen du komunikabide nagusiek sare sozialetan zabaltzen dituzten edukiak (% 52,6). Unibertsitateko ikasleen artean kopurua are altuagoa da (% 63,1).
% 46k aipatzen ditu sare sozialetako erabiltzaileek sortutako edukiak eta youtuber, instagramer edota TikToker-en edukiak. Nagusienak diren ikasleen % 40,6k hori esaten du eta ehunekoa handiagoa da BHko ikasleen artean (% 49). Laugarren postuan dago norberaren lagunek komunikabideetatik hartu eta partekatzen dituzten edukiak (% 36,5).
Sare sozialetan, zein informazio-formatu gustatzen zaien gehien galdetuta, ikasleen erdiak story-ak aukeratu ditu (% 48,7), bereziki ehunekoa altua izanik BHko ikasleen artean (% 59,9). Bestetik, Twitterreko hariak aipatu ditu ikasleen % 27,5ek eta Twitterreko txioak beste % 23,9k. Azken bi hauek nabarmenago agertzen dira Unibertsitateko ikasleen artean (% 40,3 eta % 32,5, hurrenez hurren). Laugarren lekuan pertsona batek kamerara begira egiten dituen bideo laburrak aukeratzen dituzte (% 21,4) eta bosgarren lekuan irudien bidez kontatzen diren albisteak (% 21,3)
SAKONEAN, UNIBERTSITARIAK ETA INFORMAZIOA
Reuters Institutek argitaratutako Digital News Report 2023 txostenak dio gero eta interes gutxiago erakusten dutela albisteekiko 18 urtetik gorako online kontsumitzaileek. Arazo politiko eta ekonomikoak gorabehera, inkestatuen erdiak baino gutxiagok (% 48) adierazi du albisteak interes handiz edo oso handiz ikusten dituela. 2017an, multzo hori % 63koa zen.
Era berean, David Mindichek, Turned Out: Why Americans Under 40 Don’t Follow the News (Oxford University Press, 2004) liburuaren egileak, elkarrizketa batean honakoa adierazi zuen: «beti bezain adimentsuak eta prestatuak dira, aldatu dena da, gazteek jada ez dutela egunean egoteko beharrik ikusten».
Datu eta adierazpen esanguratsu hauek Ikusiker paneleko unibertsitarien portaera sakonago aztertzera bultzatu gaituzte eta adinez nagusi diren hauei, ustez, informazioari buruzko atxikimendu gehiago aurreikusten zaien jakitera. Baina, egia ote?
Galdera horri erantzuna emateko, lehendabizi neurtu da unibertsitateko ikasle hauei aktualitateko informazioak pizten dien interes-maila. Azterketa orokorrean datuek erakusten dute informazioa eduki interesgarria dela UPV/EHUko eta NUP/UPNAko gazte hauentzat. Zehaztasunetara jotzen badugu antzeman da informazioa % 46,9ri nahiko interes sortzen diola. Soilik % 1,6ak dio ez diola batere kasurik egiten, eta % 7,1i ez zaio gehiegi interesatzen.
Ondoren, ikasleek informazioa jasotzearen inguruko jarrera aztertu da, izan ere, Reuters Instituten txostenak dio gero eta gehiago direla informazioa alboratzen dutenak: 2017an baino ehuneko zazpi gehiago, baina iaz baino bi puntu gutxiago.
Horregatik, informazioa alboratzeko ohiturarik ba ote duten itaun zaienean Ikusiker paneleko unibertsitariei, % 61,3k «batzuetan» hori egiten duela esan du eta % 12,6k «nahikotan». Inkestatuen % 26,8k informazioarekiko jarrera ona du, eta beraz, ez ditu inoiz albisteak saihesten.
Informazioa «batzuetan» saihesten dutenen datua hain esanguratsua izanik (% 61,3), emaitza horien zergatietan barneratu gara. Hirutik batek (% 31,5ek) aitortzen du gaur egun informazio kopuru handiegia dagoela eta horrek gogaitu egiten duela. Panelisten % 27,8k adierazten du ez zaiola fidagarria iruditzen jasotzen duen informazioa, eta % 15,8k dio eduki mota honek gogotxartzen duela.
LABURREAN
Ikusikerrek 2023an gauzatutako Gazteak eta Informazioa ikerketatik ondorioztatzen da, sare sozialak gazteen eremu natural bihurtu direla entretenitzeko, komunikatzeko eta baita informatuta egoteko ere. Hauen pisua informazio-iturri modura gero eta handiagoa da, bereziki nerabe direnen artean. TikTok erreferentziazko sarea da Bigarren Hezkuntzako ikasleentzat. Twitter da unibertsitarientzako albisteak jasotzeko eta zabaltzeko kanal nagusia. Irismen-maila izugarria duten sareek, albisteak sortzeko moduak eurak ere eraldatu dituzte eta testuinguru honetan, belaunaldi berrien interesetara eta beharretara egokitutako formatuetarako sortzen ari dira albisteak. Bideo laburrak, story formakoak, lehenesten dituzte gazteek, eta informazio idatziari dagokionez ere, izaera motzekoak, alegia tweet formakoak, izatea erabakigarria da haientzat. Sare sozialek duten ikus-entzunezkotasuna ere, elementu garrantzitsua izaten da gazteak informaziora hurbiltzeko unean.
Gure datuek ere adierazten dute, informazioa intereseko eremua dela Hego Euskal Herriko Unibertsitarientzat, hala dio inkestatuen ia erdiak. Hala ere, proportzio beretsuak esan du informazioa ekiditeko ohitura duela, informazio kopuru handiegia jaso eta horrek gogaipena sortzen diolako.
Ikusikerrek 2023-2024 ikasturtean gauzatuko duen galdetegiak esango digu informazioari lotutako joera hauek mantendu egiten diren edo aldaketarik jasaten duten.
ERREFERENTZIAK
Arana, Edorta; Narbaiza, Bea; Sánchez, Garazi; Zorita, Itziar; Goirizelaia, Maialen (2023): Gazteak eta informazioa. IKUSIKER Ikus-entzunezkoen Behategia.
Arana, Edorta; Narbaiza, Bea; Sánchez, Garazi; Zorita, Itziar; Goirizelaia, Maialen (2023): Bigarren Hezkuntzako eta Unibertsitateko ikasleen ikus-entzunezkoen eta IKTen erabilera. 2022-2023ko Txosten Orokorra. IKUSIKER Ikus-entzunezkoen Behategia.
Carr, Nicholas ( 2011). Superficiales: ¿Qué está haciendo Internet con nuestras mentes? Penguin Random House Grupo Editorial España.
Casero-Ripollés, A. (2012) Más allá de los diarios: el consumo de noticias de los jóvenes en la era digital. Comunicar, 39 zenbakia, ISSN: 1134-3478: 151-158 or.
Mindichek, Davis. (2004) Tuned Out: Why Americans Under 40 Don’t Follow the News. Oxford University Press.
Newman, N; Fletcher, Richard; Robertson, C.T; Eddy, K & Nielsen, R.K (2023). Reuters Institute Digital News Report.
Yuste, Bárbara (2020). Las nuevas formas de consumir información de los jóvenes.Revista de Estudios de Juventud, ISSN-e 0211-4364. 179-191 or.
1 Digital News Report 2023 txostenak, mundu osoko albiste digitalen kontsumoari buruzko gako berriak aztertzen ditu. Horretarako, YouGov izeneko inkesta jarri zuten martxan. 93.000 pertsonen erantzunak jasoz, munduko 46 merkatutan (Argentina, Australia, Austria, Belgika, Brasil, Bulgaria, Kanada, Txile, Kolonbia, Kroazia, Txekiar Errepublika, Danimarka, Finlandia, Frantzia, Alemania, Grezia, Hong Kong, Hungaria, India, Indonesia, Irlanda, Italia, Japonia, Kenya, Malasia, Mexiko, Herbehereak, Nigeria, Norvegia, Peru, Filipinak, Polonia, Portugal, Errumania, Singapur, Eslovakia, Hego Africa, Hego Korea, Espainia, Suedia, Suitza, Taiwan, Tailandia, Turkia, Erresuma Batua eta Amerikako Estatu Batuak). Inkestaldirako landa-lana 2022ko urtarrilaren amaiera eta 2023ko otsailaren hasiera bitartean egin zen.