Artikulu honek ikus-entzunezko kontsumo ohituren aldaketa eta aktore globalen garapena ditu ardatz, hizkuntza gutxituetako edukien egoera aztertzeko. Zehazki, euskararen kasua. Lehendabizi, azken urteetako telebista edukien kontsumo joera azaltzen du; eskaera areagotu bada ere, streaming bidezko ikustaldietan gertatu da gorakadarik handiena. Euskal Herrian, hain zuzen, telebista modu digitalean ikusteko ohitura hedatzen ari da: herritarren ia % 25 da telebista Internet bidez ikusten duela dioena. Bigarrenik, aktore globalen garapena eta streaming plataformen merkatu ahalmena aztertzen dira. Euskal Herrian, herritarren ia % 30 da kontu bat duena kultura-edukiko plataforma digital batean —filmak eta telesailak, musika zein liburu digitalak—. Horrez gain, film eta telesailen plataformak dira arrakastatsuenak. Hirugarrenik, euskarazko ikus-entzunezko eduki digitalen egoera deskribatzen da; ahulguneak eta indarguneak azpimarratuz. Ondorioetan, azkenik, sektorea indartzeko proposamen zehatzak biltzen dira.
Ikus-entzunezkoen kontsumo ohituren aldaketa
2005etik 2015era bitartean eta Europako Batasuneko (EB) bost herrialde indartsuenetan (Erresuma Batuan, Alemanian, Espainian, Frantzian eta Italian), nabarmen handitu zen egunean pertsona bakoitzak telebista ikusten pasatzen zuen batez besteko denbora: 220 minutu ingurutik (ia hiru ordu eta erdi) 250 minututik gora (lau ordu baino gehiago). Hau da, ikus-entzunezko edukien eskaera areagotu zen. Aldaketarik deigarriena, halere, kontsumo ereduan gertatu zen. Guztizko minutu kopurua handiagotu arren, streaming bidezko ikustaldietan gertatu zen gorakadarik nabarmenena; hain zuzen, 2009tik aurrera, eta formatu luzeko zein motzeko edukiei, grabatutako programei, eta ordainpeko telebistari dagokienean. Zuzeneko kontsumoak, aldiz, kontrako bidea egin du 2012az geroztik; ez da gehiago hazi eta 2005eko balioetara jaitsi zen 2015ean.
Ikus-entzunezkoen Europako Behatokiaren (OBS) arabera, 2017an, grabatutako saioen ikustaldiek asteko telebista kontsumoaren % 14 eta % 9 suposatu zuten Erresuma Batuan eta Frantzian, hurrenez hurren (OBS, 2019: 38). Hala, azken urteetan, zuzeneko telebista kontsumoa are gehiago (eta azkarrago) jaitsi dela ondoriozta liteke. Batez ere, gazteek osatutako ikusleriaren artean.
Kulturaren Euskal Behatokiaren arabera, Euskal Herriko (Euskal Autonomia Erkidegoko, Nafarroako Foru Komunitateko eta Ipar Euskal Herriko) biztanleen % 80,3k ikusten du telebista egunero (Kulturaren Euskal Behatokia, 2019: 34). Adinaren arabera, ordea, alde esanguratsuak daude. Kasurako, 15-24 urte bitartekoa da telebista egunero gutxien ikusten duen adin-segmentua (% 57,5), eta 65 urtetik gorakoa, berriz, gehien egiten duena (% 93,7) (Kulturaren Euskal Behatokia, 2019: 98). Bestalde, % 12,5ekoa da telebista inoiz edo ia inoiz ikusten ez duten 15-24 urte bitarteko gazteen portzentajea; eta 65 urtetik gorakoen kasuan, berriz, soilik % 2,5ekoa.
Telebista kontsumoak gizartean duen presentzia altua kontuan hartuta, praktika digitalaren hedapenari jarri behar zaio arreta. Euskal Herrian, zehazki, herritarren ia % 25ek ikusten dute telebista Internet bidez: sarri (% 11,1) edo noizean behin (% 11,8). Hala eta guztiz ere, forma digitalean telebista inoiz edo ia inoiz kontsumitzen ez dutenen portzentajea da oraindik ere nagusi: % 77,1. (1)
Aktore globalak
Ikus-entzunezko kontsumo ohituren aldaketa teknologiaren garapenaren eta digitalizazioaren eskutik etorri da. Horrekin batera, Interneteko aktore globalak oldar bizian sartu dira. Besteak beste, Netflix, Amazon Prime Video, HBO eta Hulu bezalako streaming plataformak. Ikus-entzunezko edukiak banatzeaz gain, horietako batzuk produktu propioak ere ekoizten dituzte orain; bitartekariak ezabatu eta balio kate osoaren kontrola izateko helburuarekin. Ikus-entzunezkoen Europako Behatokiaren (OBS) arabera, Europako Batasunean, ikus-entzunezkoen merkatu osoa(2) baino azkarrago hazi da ordainpeko bideo edukien sektorea: 2016-2017 bitartean, hain zuzen, % 34 handiagotu zen (OBS, 2019: 44). Ikus-entzunezkoen merkatua bere osotasunean, aldiz, soilik % 1,5. Bestalde, 2017an, ordainpeko zerbitzuek eta programek merkatu hazkundearen % 77 suposatu zuten. Kopuru horren % 67, zehazki, ordainpeko bideo harpidetzak (SVOD) izan ziren; hau da, kuota bat ordainduta edukietarako sarbide mugagabea eskaintzen duten zerbitzuak.
Nahi beste eduki, nahi den unean eta nahi den lekuan kontsumitzeko telebista eredua ezartzen ari da. Baita harpidedunetan oinarritutako negozio eredua ere. Egiaz, harpidetzak dira ordainpeko bideo merkatuaren eragile nagusiak. 2013tik 2017ra, urtez urteko % 45,7ko hazkundea izan zuen harpidetza kopuruak. Areago, horri esker, 363,7 milioi eurotik 3,65 mila milioira handiagotu ziren merkatuko diru-sarrerak. 2017an, guztira, ordainpeko streaming plataformetako 53,9 milioi harpidetza zenbatu ziren EBn. Hori bai, horien % 81 AEBetako bi plataformetan banatu ziren: Netflix (% 46) eta Amazon Prime Video (% 35). Hala, bi konpainia horiek EBko SVOD plataformetako diru-sarreren % 74 bildu zuten. Hartara, kontsumitzaileen arretaren eta sektoreko etekin ekonomikoaren kontzentrazioa ekarriz.
Testuinguru horretan, zein da Euskal Herriko biztanleriaren joera? 2018ko parte-hartze kulturalari buruzko inkestaren arabera, herritarren ia % 30 da kultura-edukiko plataforma digital motaren bateko kontu baten jabe (Kulturaren Euskal Behatokia, 2019: 54). Internet erregularki erabiltzen dutenak kontuan hartuz gero, aldiz, portzentaje hori ia % 40ra handiagotzen da. Plataforma digitalen harpidetzak pisu handia dauka gazteen artean. Zehazki, 15-24 urte bitarteko taldean aurkitzen da horien presentziarik handiena (% 73), eta 65 urtetik gorakoen artean, berriz, txikiena (% 12,6). Bestalde, plataforma digitalek pisu esanguratsua dute ere 25-34 eta 35-44 urte bitarteko biztanleen artean: % 59 eta % 40, hurrenez hurren.
Plataforma horietako edukien tipologiari erreparatuta, Euskal Herriko biztanleriaren ia % 21ek dute kontu bat filmen eta telesailen plataforma batean; % 20,1 musika plataformetan, eta % 4,5 liburu digitalen plataforma batean. Internet erregularki erabiltzen dutenen artean, gainera, portzentaje horiek nabarmen igotzen dira: % 69,5era, % 67,4ra eta % 15era, hurrenez hurren. Adinari begiratuz gero, ez dago alde esanguratsurik. Hori bai, filmen eta telesailen plataformen harpidetzak dira arrakastatsuenak adin-talde ia guztietan —65 urtetik gora (% 64,4), 55-64 bitartean (% 74), 45-54 bitartean (% 66,3), 35-44 bitartean (% 68,4), 25-34 bitartean (% 73) eta 15-24 bitartean (% 68,2)—, gazteen artean izan ezik. 15-24 urte bitartekoen artean, hain zuzen, musika plataformetako harpidetzak dira nagusi (% 79,8) (Euskal Kulturaren Behatokia, 2019: 127).
Euskarazko edukiak
Telebista tradizionalaren ereduak, beraz, jada ez du balio. Alde batetik, bideo ekoizpenaren euskarri nagusia bilakatu baita Internet; eta, bestetik, zuzeneko telebistaren kontsumoak ez baitu hazkunderik nabaritu azken urteetan; areago, ikusle gazteen artean apenas du presentziarik(3). Horrekin batera, telebista-kateen ugaritzeak publizitatearen gaineko lehia bizia eragin du, eta iragarleen ahalmena areagotu da. Joera horrek euskarazko telebistaren kontsumoan arrastoak utzi ditu. Kasurako, ikusi besterik ez dago ETB1eko ikusle kuota. 2019an, batez beste, % 2ko share-a izan zuen Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE). Aurreko urtearekin alderatuta, euskarazko kateak bi hamarren galdu zituen (ikusi beheko irudia). Baina ETB1ekoa doan ikus daitezkeen telebista kateetatik oso urrun dagoen zifra da. Zer esanik ez ETB3ko ikusle kuotaz: % 0,3koa. Aldiz, kate tematikoek zein ordainpekoek, lidergo garbia dute EAEn: % 38,5eko batez besteko ikusle kuota eskuratu zuten 2019an; hau da, 2018an baino 1,3 puntu gehiago.
Azken hamarkadan egindako ibilbideari erreparatuz gero, ETB1eko ikusle kuota balio antzekoetan ibili da; zehazki, 2010-2019 aldian, % 1,9 eta % 2,2 arteko tartean. Baina atzerago eskuratutako sharea-ri begiratuta, euskarazko katearen azken urteetako zifrak nabarmen txikiagoak izan dira. Izan ere, 2004an, % 5,3ko ikusle kuota bereganatu baitzuen ETB1ek. Hau da, 2019an baino 3,3 puntu gehiago.
Gauzak hala, euskarazko edukiak ikus-entzunezkoak kontsumitzeko modu berrietara egokitu behar dira. Alegia, eremu digitalean presentzia izan behar dute. Eta zein toki dute, egun? Euskal telebista publikoari dagokionez, EITB Nahieran zerbitzuan daude erabilgarri euskaraz ekoizten dituen eduki gehientsuenak. Tartean, dokumentalak, telesailak eta filmak. Gazteleraz ekoizten direnak, aldiz, ez dira euskarara bikoizten edota azpidazten. Bestalde, telebistaren plataforma digitala ez da erabiltzeko erraza; zerbitzua hobetzeko dirua jarriko zutela iragarri zuen ETBko zuzendari Edu Barinagak, 2018ko otsailean (Urkizu, 2018). Lerro hauek idatzi baino lehen, ordea, ez da berrikuntzarik gertatu —eta 2020a abiatu da honezkero—. Horrez gain, EITBk ez du nahieran egiten den kontsumoaren gaineko daturik argitaratzen. Beraz, zaila da jakitea zein den euskarazko eduki digital horien egoera. ETBko eskaintzari, tokiko telebistek, Hamaika Telebista-k, Berria telebistak eta Argia multimedia atariak nahieran ikusteko jartzen dituzten euskarazko edukiak gehitu behar zaizkio. Oro har, baina, film eta telesail gutxi daude.
Bestelako ekimenei dagokienez, Zinema Euskaraz(4) izeneko egitasmoa aipatu behar da. 2007an, Eitb.eus atariak eta Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sailak abian jarritako ekimena, hain zuzen ere. Jatorrizko hizkuntzan ala bikoiztuta, hainbat film euskaraz ikusteko aukera eskaintzen du. Guztira, 43 film daude egun; animaziozko lanak, fikziozkoak eta dokumentalak. Atari digital horretako kontsumoari buruzko informazioa ere ez dago eskuragarri.
2015etik, Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarearen liburutegiek eskaintzen duten eLiburutegia zerbitzua dago sarean. Internet bidez eduki digitalak kontsumitzeko plataforma, alegia. Tartean, euskarazko filmak eta ikus-entzunezkoak har daitezke maileguan (jatorrizkoak edota euskaraz azpidatzita); streaming bidez, ordenagailuan edota gailu eramangarrietan ikusteko. Hala ere, hizkuntzaren arabera emaitzak izateko bilaketa aurreratua egin beharra dago, eta zaila da euskaraz eskuragarri dauden edukiak aurkitzea. Egun, 110 film daude euskaraz. Bestalde, kasu honetan ere, Eusko Jaurlaritzak ez dauka zerbitzu honetan egiten den kontsumoaren gaineko informaziorik argitaratua.
Ordainpeko streaming plataformei dagokienez, Urtzi Urkizu BERRIAko kazetariak egindako azterketaren arabera, eduki gutxi dago euskaraz(5). Amazon Prime Video plataforman, kasurako, animaziozko bi film luze ikus daitezke euskaraz: Dragon Ball Z: Fukkatsu no F (2015) eta Dragoi Bola Super: Broly (2019). Netflixen, berriz, Handia (2017) eta Errementari (2017) film luzeak dira euskarazko eskaintza bakarra. Gainerako ordainpeko plataformetan (HBO, Movistar Plus eta Apple TV) ez dago euskararen arrastorik, Movistar Plusen ETA. El final del silencio dokumentalean euskarazko zenbait elkarrizketa entzun daitezkeen arren. Urkizuk dioenez, Filmin plataforma da salbuespena. Zerbitzu katalanak 30 lan baino gehiago eskaintzen ditu euskaraz, eta horietako gehienak fikziozko film luzeak dira; tartean daude Eutsi! (2007), Ander (2009), 80 egunean (2010), Bypass (2012), Loreak (2014) eta Agur Etxebeste! (2019) filmak. Halaber, euskarazko animaziozko lanak eta dokumentalak ere topa daitezke Filmineko katalogoan. Are gehiago, atzerriko zenbait animaziozko film euskarara bikoiztuta daude. Hala nola, Snezhnaya koroleva (2012), Le petit Prince (2015) eta Lói: Þú Flýgur Aldrei Einn (2018). Bestalde, plataforma katalanaren kontsumo datuak ez daude eskuragarri, beraz, ez dago modurik euskarazko lanen eskaera maila jakiteko. Azkenik, aipatu behar da 2020ko otsailean Filmin Euskaraz kanala abiatu zuela plataforma horrek; hau da, Filminek jada euskaraz zituen edukien atal espezifikoa. Film berriak gehitu dituzte katalogora eta asmo dute euskaraz sortu, euskarara bikoiztu edo euskaraz azpidatzitako izenburu kopurua handitzea.
Gainerakoan, telesailak, filmak edo dokumentalak digitalki euskaraz ikusteko aukera ia bakarra boluntarioek aparteko dirulaguntzarik gabe sortutako azpidatzien bidezkoa da. Eremu horretan, alde batetik, 2008an jaiotako Azpitituluak Euskaraz egitasmoa aipatu behar da. Hamar urtean, gutxi gorabehera, mila azpititulu inguru bildu zituen ekimena hain zuzen. 2018ko udaberrian, gainera, Gipuzkoako Foru Aldundiaren 3.270 euroko dirulaguntza jaso zuten. «Webgunea berritu, hainbat eduki berri gehitu eta, gutxienez, 100 filmen azpidatzi berri, eta 50 atal telesail desberdinetakoak» egiteko(6). Eta, beste aldetik, Eusko Jaurlaritzak Distribuidora de Televisión Digital SA enpresarekin egindako lankidetzari esker, Open Data Euskadin eskuragarri jarritako 279 film eta 24 telesailetako 225 atalen euskarazko azpitituluak daude. Hain zuzen, Movistar+ Estrenos plataforman eskainitako eta atzerriko hizkuntzetan ekoiztutako filmenak zein telesailenak7.
Ondorioak
1. Premiazkoa da euskarazko edukien estrategia digitala sortzea
«Gure erronka nagusia digitala da». Bigen Zupiria Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politikarako sailburuaren hitzak dira, Gara egunkarian jasoak, 2020ko otsailaren 9an egindako elkarrizketan (Soto, 2019). Horren arabera, garrantzitsua da eremu digitalean euskarazko ikus-entzunezko edukien presentzia bermatzea, eta premiazkoa litzateke Internet bidez kontsumitzeko filmetan eta telesailetan inbertitzea, baita horien kontsumoaren gaineko jarraipena egitea ere. Sinestezina da, ondorioz, 2020an oraindik estrategia digitalik ez izatea Eusko Jaurlaritzak, ezta Interneten kontsumitzeko euskarazko ikus-entzunezko edukiak sortzeko diru-laguntza espezifikorik ere. Eta iraun nahi badu, euskarak eremu digitalaren beharra du.
2. Euskarazko edukien gutxieneko eskaintza handiagotu behar da
Hizkuntza handiak (eta ez hain handiak), bien bitartean, modu digitalean ikusteko fikziozko produktuak, animaziozkoak eta dokumentalak sortzen ari dira. Ildo horretan, euskarazko telesailen eta filmen produkzioa mugatua da. Halako edukiak sortzeko eta bultzatzeko gaitasuna duen erakunde nagusia ETB da. Bere laguntzari esker, batez beste, euskarazko fikziozko soilik film luze bat estreinatzen da urtero. Bestalde, hiru urte eta erdi igaro ditu helduentzat euskarazko telesailik eskaini gabe. 2016ko udaberrian eman zuen Eskamak kentzen telesailaren azken atala. 2019ko abenduan iritsi zen hurrengoa: Ihesaldia. Garai berriei egokitzeko asmoz, ETBk bost atalak errenkadan eman zituen bost egunetan. Prime time ordutegian eskaini arren, ez zituen emaitza onak eskuratu audientzia aldetik: batez beste, 16.000 ikusle bildu zituen EAEn. Are kezkagarriago, 25-44 urte bitarteko herritarren artean % 0,5eko ikusle kuota izan zuen. ETBk iragarri du 2020an beste hiru telesail labur egingo dituela. Zein hizkuntzatan eta euskarrirako egingo dituen zehaztu ez badu ere, euskararen normalizazioaren ikuspegitik, ez da nahikoa. Hala, beste hizkuntzetako edukiak euskarara ekarri beharko dira; bikoizketa eta azpidatziak erabilita.
3. Aktore globalen jarduera erregulatu behar da maila nazionalean
Aktore globalen lehiakortasun tresna nagusiak irismen globala, baliabide ekonomiko handiak, puntako edukien eskaintza eta bezeroen gaineko informazioa dira. Hain justu ere, eragile tradizionalek ahul dituztenak. Tresna horiek, era berean, toki zentrala eman diete plataforma globalei ikus-entzunezko edukien eskaintzan, eta baita hornitzaile tradizionalekiko boterea ere. Ikus-entzunezkoen Europako Behatokiaren (OBS) arabera, EBn aztertutako 37 ordainpeko streaming plataformetako 47.553 filmetatik, EBko filmek eskaintzaren % 19 soilik osatu zuten, AEBetako filmek, aldiz, izenburuen % 67 (Fontaine eta Grace, 2016: 09). 2018ko azaroan, Europako Ikus-entzunezko Zerbitzuen zuzentaraua berrikusi zen, eta atal garrantzitsua erantsi edukien ekoizpenari eta banaketari lotuta (Europako Kontseilua, 2018: 66). Besteak beste, ordainpeko streaming plataformetako katalogoetan europar jatorrizko filmen gutxieneko eskaintza bermatzeko agindua ezarri zen. Ordutik, katalogo horietako filmen % 30 europarrak izan behar dira. Hala ere, ez dago hizkuntza gutxituetako ikus-entzunezko edukiak babesteko europar neurririk. Horregatik, aktore globalen jarduera erregulatzeko ekintza zehatzagoak garatu behar dira maila nazionalean.
4. Ikerketarik gabe, norabiderik ez
Euskal gizarteak, gaur gaurkoz, ez dauka Interneten kontsumitzeko euskarazko eskaintza duinik. Gainera, dagoenaren gaineko ikerketa gutxi egin da eta horrek zaildu egiten du ahulguneak zein indarguneak identifikatzeko lana. Egia da ikus-entzunezko sektorea erritmo bizian aldatzen ari dela eta, etorkizun laburrean gertatuko denaz, erantzunak baino galderak direla gehiago. Halere, sektorearen estrategia garatzeko, ezinbestekoa da ikerketa. Kuantitatiboa zein kualitatiboa. Hezkuntza eta sektoreko eragile publiko zein pribatuekin elkarlanean egindakoa. Hortik ateratako emaitzek, hain zuzen ere, erronkak identifikatzeko eta horiei aurre egiteko lan metodologia edo estrategia ezberdinak aditzera emango baitituzte.
Bibliografia
Broadband TV News (2016): Italy watched most TV in Western Europe in 2015, <https://www.broadbandtvnews.com/2016/07/27/italy-watched-most-tv-in-western-europe-in-2015/>.
EITB (2019): Txostena 2019, <https://www.eitb.eus/multimedia/corporativo/documentos/Txostena-2019-Balance-EITB.pdf>.
Europako Kontseilua (2018): DIRECTIVE OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 14 November 2018 amending Directive 2010/13/EU on the coordination of certain provisions laid down by law, regulation or administrative action in Member States concerning the provision of audiovisual media services (Audiovisual Media Services Directive) in view of changing market realities, <http://data.consilium.europa.eu/doc/document/PE-33-2018-INIT/en/pdf>.
Fontaine, G. eta Grace, C. (2016): Origin of films and TV content in VOD catalogues & Visibility of films on VOD services, European Audiovisual Observatory, Strasbourg, France, <https://rm.coe.int/1680783582>.
Kulturaren Euskal Behatokia (2019): Euskal Herriko parte-hartze kulturalari buruzko inkesta. Emaitzen txostena, Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, <http://www.kultura.ejgv.euskadi.eus/contenidos/informacion/keb_estat_ohiturak_eh_2018/eu_def/adjuntos/estatistika-parte-hartze-kulturala-eh-2019.pdf>.
OBS (2019): Yearbook 2018/2019. Key trends, European Audiovisual Observatory, Strasbourg, France, <https://rm.coe.int/yearbook-keytrends-2018-2019-en/1680938f8e>.
Soto, I. (2019): «Nuestra comunidad es pequeña y da de sí lo que da», <https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gara/editions/2020-02-09/hemeroteca_articles/nuestra-comunidad-es-pequena-y-da-de-si-lo-que-da>.
Urkizu, U. (2018): «Nahieran zerbitzua hobetuko dugu; dirua jarriko da horretarako», <https://www.berria.eus/albisteak/148971/nahieran-zerbitzua-hobetuko-dugu-dirua-jarriko-da-horretarako.htm>.
_________ (2019a): EHUko ikasleei asko gustatu zaie ‘Ihesaldia’-ren aurreneko atala, <https://www.berria.eus/albisteak/175168/ehuko-ikasleei-asko-gustatu-zaie-lsquoihesaldiarsquo-ren-aurreneko-atala.htm>.
__________ (2019b): Zer ikus daiteke euskaraz?, <https://www.berria.eus/paperekoa/1859/028/001/2019-12-11/zer-ikus-daiteke-euskaraz.htm>.
________ (2020): ETB1 kateak bi hamarren galdu ditu azkeneko urtean, <https://www.berria.eus/paperekoa/1866/028/001/2020-01-03/etb1-kateak-bi-hamarren-galdu-ditu-azkeneko-urtean.htm>.
1.- Kulturaren Euskal Behatokiko txostenak ez du jasotzen telebista modu digitalean erabiltzen dutenen gaineko zehaztasunik; besteak beste, sexuarekin edota adinarekin lotutako adierazlerik.
2.- Doako telebista, ordainpeko telebista, ordainpeko bideo harpidetzak, zinema aretoak eta etxeko bideo fisikoa zein digitala biltzen ditu ikus-entzunezko merkatuak.
3.- UPV/EHUko ikerketa baten arabera, gazteek «fikzioarekiko zaletasun handia dute, baina bereziki euskarri digitaletan: doako zein ordainezko plataformetan» (Urkizu, 2019a).
4.- Lotura honetan aurki daiteke Zinea Euskaraz ataria: https://www.eitb.eus/eu/kultura/zinema-euskaraz
5.- 2019ko abenduaren 11n argitaratu zuen erreportajea (Urkizu, 2019b).
6.- Ekimenaren webgunean dago informazio guztia: https://azpitituluak.eus/honi-buruz
7.- Lankidetza horren nondik norakoak lotura honetan irakur daitezke: https://www.euskadi.eus/eusko-jaurlaritza/-/filmen-eta-telesailen-euskarazko-azpituluak/